کرفس کوهی خوانساری

: خوانسار، محل رويش متنوع گياهان دارويي و معطر

خو انسار به لحاظ ويژگي هاي خاص اقليمي و تنوع منحصر بفرد آب و هوايي و تولید عسل و گز خوب  يكي از مناطق مهم رويش انواع گياهان دارويي كشور محسوب مي شود.

 کر فس کوهی-       ویژگیهای گیاهشناسی : کرفس کوهی با نام محلی « کلوس » و نام علمی “Kelussia odoratissima” که به نامهای علمی دیگری همچون “Apium graveolens” نیز خوانده شده است . گیاهی علفی ، چندساله ، از خانواده چتریان ، “Umbelliferae” دارای ساقه منشعب ، توخالی شیاردار به ارتفاع 20 تا 60 سانتی متر که ارتفاع گل آن گاهی تا 200 سانتی متر می رسد . این گیاه دارای ریشه راست و دوکی شکل غده ای بطول 6 تا 7 سانتی متر می باشد که محل ذخیره مواد غذایی مورد نیاز گیاه برای شروع رشد رویشی مجدد در فصل رویشی بعدی می باشد و از اطراف آن ریشه های جانبی متعدد خارج می گردد.

برگها دارای ظاهر شفاف، کمی ضخیم ومرکب از 3 تا 7 برگچه لوزی شکل ، دندانه دار و معطر که در قاعده دارای دمبرگهای بلند و بدون غلاف است . طول عمر برگهای گیاه بطور متوسط 75 روز می باشد که بعد از خشک شدن کامل آنها شاخه گل دهنده ظاهر می گردد . گلهای کرفس کوهی کوچک و زرد رنگ بوده و تشکیل گل آذین چتری با انشعابات 2 تا 8 شعاعی می دهد . بذر این گیاه نسبتاً درشت ، بیضوی صفحه ای شکل که رنگ ان در محدوده طیف های زرد ، سبز و قهوه ای نیز تغییر می کند . از جمله صفات بارز بذور کرفس وجود سه رگه مشخص در تمام نمونه های بذر جمع آوری شده در رویشگاههای مختلف این گونه درمنطقه زاگرس مرکزی می توان نامبرد . این بذرها حساسیت بسیار زیادی به آفات و بیماریهای گیاهی داشته و انتخاب بذر سالم از بذر بیمار و آفت زده گاه نیاز به تجربه فراوان دارد . زمان رسیدن بذور با توجه به شرایط محیطی و رویشگاه متفاوت ولی بطور معمول نیمه های مرداد ماه است .

زمان رویشی گیاه بسته به وضعیت توپوگرافی رویشگاه و شرایط آب و هوایی سال مورد نظر متفاوت بوده بطوریکه در سالهایی که بارش بیشتر بصورت باران می باشد ، این گیاه از نیمه اول اسفندماه شروع به رشد می کند . همچنین در شیب های رو به جنوب رشد زودتر و سریعتر است . بطور کلی در سالهای برفی کرفس کوهی همراه با ذوب برفها رشد رویشی خود را شروع می نماید .

 

- رویشگاه :

رویشگاه طبیعی این گیاه مرتعی و بومی ایران شامل ارتفاعات و مناطق برفگیر ناحیه زاگرس مرکزی با ویژگیهای زیر می باشد :

·        حداقل ارتفاع از سطح دریا 2500 متر با بارش سالیانه 450 میلی متر که غالباً بصورت بارش برف است .

·        دوره یخبندان حداقل 130 روز وحداکثر دما برای دوره رویشی گیاه کمتر از 20 درجه سانتی گراد می باشد و در مناطق با ارتفاع کمتر رویش این گیاه محدود به شیب های رو به شمال است .

·        از لحاظ ادافیکی کرفس کوهی برروی خاکهای کم عمق تا عمیق و بافت متوسط تا سنگین که فاقد شوری می باشد . مستقر میگردد . در حال حاضر رویشگاههای طبیعی کرفس کوهی در قطعات کوچکی در استانهای اصفهان و به طور عمده شهرستان فریدونشهر ، چهارمحال و بختیاری ، کهکیلویه و بویراحمد ، فارس و لرستان بصورت محدود دیده می شود . در خوانسار زیاد دیده می شود  این در حالیست که در گذشته ای نه چندان دور بخشهای وسیعی از ارتفاعات و مراتع ییلاقی – کوهستانی واقع در ناحیه زاگرس در استانهای مذکور رویشگاه کرفس کوهی بوده است ، بطوریکه جوامع محلی در این مناطق به طور عمده از آن به عنوان علوفه دامی استفاده می کردند .

در دو دهه گذشته با احداث جاده ها و امکان دسترسی آسان به این مناطق ، افزایش جمعیت عشایری و روستایی و به تبع آن افزایش تعداد دام و دامدار و عدم رعایت اصول بهره برداری صحیح ( چرای زودرس ، بی رویه و ریشه کنی ) ، افزایش تقاضای جوامع روستایی و شهری برای استفاده خوراکی از اندام سبز گیاه و افزایش قیمت آن از یکطرف و فقر شدید اقتصادی و فرهنگی بهره برداران بومی از طرف دیگر ، موجب شده است رویشگاههای این گونه به شدت تخریب شود . بنابراین در حال حاضر گونه کرفس کوهی را می توان دردسته گیاهان در حال انقراض قرار داد چرا که کاهش مداوم سطح رویشگاههای این گونه و وجود عوامل تهدید کننده ، در آینده ای نه چندان دور باعث تخریب کامل رویشگاههای این گونه گیاهی با ارزش و به تبع آن انقراض کرفس کوهی خواهد شد ، مگر آنکه اقدامات حفاظتی ویژه ای در مورد آن اعمال گردد.

 

خواص دارویی :

این گیاه با دارا بودن ترکیباتی چون فلاونوئید دارای اثرات ضدالتهابی ، ضد ویروس ، ضد دیابت ، ضد سرطان و ضد سم بوده که بطور عمده در بذر ، ساقه و گل آذین گیاه تجمع می یابند . همچنین فتالیدها گروه دیگری از ترکیبات موثر این گیاه هستند که آن را بصورت مکمل غذایی و عامل پیشگیری کننده شیمیایی از سرطان و زخم معده و محافظ کبد مطرح می کنند .

جوامع محلی وبومی نیز از بذور و ریشه گیاهی به صورت جوشانده برای درمان سرماخوردگی و سرفه های شدید و از اندامهای گیاه برای رفع دل درد ، درمان رماتیسم و تصفیه خون استفاده می کنند .

 

مصارف خوراکی :

استفاده از کرفس کوهی به منظور مصارف خوراکی وتغذیه ای از زمانهای قدیم تاکنون بین مردم محلی ادامه داشته و درسالهای اخیر به جوامع روستایی و شهری نیز منتقل شده است ، بطوریکه تقاضا برای استفاده خوراکی از آن به شدت افزایش یافته است .

به طور کلی مصارف خوراکی کرفس کوهی را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

1.       استفاده از اندامهای گیاه بصورت تر و تازه در تهیه فراوردهایی چون ترشی و شورکرفس و یا در پخت غذا همچون پلوکرفس ، خورش کرفس . سوپ و ... و یا به عنوان چاشنی و طعم دهنده در تهیه ماست – کرفس

 

 

 

ارزش اقتصادی و اکولوژیکی :

شامل :

1.       درآمد زایی مناسب برای مردم محلی و بهره برداران ، حاصل از عرضه گیاه بصورت تازه .

2.      درآمد حاصل از جمع آوری و فروش بذر کرفس کوهی به متقاضیان کشت وکار به ادارات منابع طبیعی .

3.     پتانسیل بالای رویشگاه این گونه برای پرورش زنبور عسل به دلیل شهد مناسب گل آذین گیاه .

4.     این گیاه با ایجاد تاج پوشش وسیع و ریشه گسترده باعث حفظ خاک شده از فرسایش خاک جلوگیری می نماید.

5.     منبع تولید علوفه فراوان برای دام بویژه بصورت خشک به عنوان علوفه زمستانه

6.      رویشگاههای کرفس کوهی مناظر و چشم اندازهای طبیعی بسیار زیبایی بوجود می آورد که خود نقش مهمی در جذب توریست و توسعه اکوتوریسم دارد .

7.     این گیاه از نظر تنوع زیستی و ژنتیکی دارای اهمیت فراوانی بوده و جلوگیری از انقراض آن باعث حفظ تنوع زیستی سایر گونه ها می شود.

 

بهره برداری پایدار و جلوگیری از انقراض :

به طور کلی برای جلوگیری از انقراض گیاه کرفس کوهی می بایست در دو بعد حفظ رویشگاههای موجود و توسعه آنها ، به فعالیت پرداخت :

 

الف – حفظ رویشگاههای موجود :

اولین گام در حفاظت از رویشگاههای موجود ، جلوگیری از بهره برداری بی رویه آن است که مستلزم کار کارشناسی ، فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردم محلی در امر حفاظت است . بدیهی است که تامین نیازمندیهای جوامع بهره بردار میتواند نقش بسزایی در ایجاد انگیزه برای حفاظت از این گونه داشته باشد . لذا ایجاد روشهای معیشتی جایگزین می تواند انگیزه حفاظت را در بین جوامع محلی به شدت افزایش دهد . در همین راستا اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان طی سالهای گذشته تلاش نموده است تا ضمن بکارگیری روشهای گوناگون کنترل و اعمال مجازاتهای سنگین به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه این گیاه و همچنین جلوگیری از چرام دام در این رویشگاهها ، در راستای انجام پروژه در راستای انجام پروژه در مشارکت مردمی در حفاظت از تنوع زیستی » اقدام به خرید بذر این گیاه با قیمت مناسب نماید . لذا بهره برداران بجای تحمل رنج و مشقت زیاد برای برداشت و فروش قاچاق محصولات کرفس کوهی ، ترجیح داند به پایه های این گیاه فرصت تولید بذر داده و سپس بذر آن را بدون هیچگونه مشکل قانونی با قیمت قابل توجهی به اداره کل منابع طبیعی بفروشند . البته این روش نتایج دیگری شامل فراهم شدن بذر مورد نیاز برای توسعه رویشگاههای کرفس کوهی ، بذر کاری و احیای طبیعی رویشگاهها به دلیل ریختن بذر در سطح مرتع در زمان برداشت به همراه دارد .

 

ب- توسعه رویشگاهها :

اولین گام به منظور توسعه رویشگاههای کرفس کوهی ، شناسایی و انتخاب – مناطق مستعد و مناسب برای کاشت این گونه است . این اراضی شامل موارد زیر است :

1.       شناسایی و توسعه رویشگاههای طبیعی سابق کرفس کوهی که به همین منظور اداره کل منابع طبیعی اقدام به ترغیب مرتعداران به کپه کاری کرفس کوهی در اراضی مستعد جنگلی و مرتعی و بویژه در عرصه های دارای طرح مرتعداری و جنگلداری چندمنظوره براساس برنامه های اصلاح و احیاء پیش بینی شده در طرح نموده است .

2.      شناسایی واستفاده از دیمزارهای رها شده و کم بازده که استعداد لازم برای کاشت کرفس را دارند . که به همین منظور اقدام به کشت بذور کرفس بطور تک کشتی و کشت مخلوط با سایر گیاهان مرتعی و دارویی در جهت استفاده بهینه از زمین بدلیل فاصله زمانی حداقل 3 ساله  کشت کرفس کوهی تا برداشت محصول اصلی .

3.     شناسایی و توسعه رویشگاههای کرفس کوهی در قالب طرحهای جنگل زراعی در آن قسمت از باغها و طرحهای طوبی که دارای شرایط محیطی مناسب برای رشد آن می باشند ، به منظور استفاده بهینه از فاصله مکانی بین نهالهای کشت شده و فاصله زمانی حداقل 5 ساله  تا محصول دهی این باغات

4.     شناسایی اراضی کشاورزی مستعد برای کاشت کرفس کوهی . که به دلایلی چون نامناسب بودن شرایط آب و هوایی منطقه برای  کشت محصول زراعی وارداتی بودن گیاه و پرهزینه بودن کاشت آن اقتصادی نی